Nhiều loại rau củ ngon từng là cây trái hoang dại. Cà đắng cũng vậy. Trái cà rất đắng này bước rất ngọt từ bờ bãi núi rừng vào bữa ăn của các gia đình.
Cà đắng gặp nhiều ở các tỉnh Tây Nguyên và miền Trung. Những món ăn chế biến từ cà đắng cũng thường thấy trong bữa cơm ở các địa phương miền núi này. Bên cạnh các món đặc thù từ vùng đất nơi nó xuất phát, chẳng hạn cà đắng nấu da trâu, canh cà đắng phèo bò, thì giờ đây, nhiều món ăn phổ thông đã có sự góp mặt của loại trái này.
Nói cách khác, trái dại này được dùng tự nhiên, thậm chí hiển nhiên, như một thành phần không thể thiếu trong nhiều món ngon. Khó hình dung, nếu món cà đắng um cá suối hoặc um ếch đồng, mà thiếu… cà đắng. Khi đó, cá suối chỉ là cá trên suối, ếch đồng vẫn là ếch ngoài đồng. Chúng vẫn ngon, nhưng chưa đủ.
Đi với cá, ếch không chỉ có cà, đi với cà không chỉ có cà đắng mà còn nhiều loại cà khác. Nhưng vị ngọt của loài cá trên núi phải hòa cùng vị đắng của trái cà hoang. Độ mềm của bắp đùi ếch phải tan trong miệng cùng độ giòn của tép cà.
Thường người ta nấu nước dùng có vị thanh, sau đó cho cà đã ướp gia vị vào. Nước sôi lên một lúc để cà vừa đủ mềm không bị nẫu thì trút cá / ếch vô. Giữ lửa liu riu trong chừng 10 – 15 phút, nêm nếm vừa miệng là có thể nhấc ra thưởng thức. Cà đắng um được người sành ăn xếp vào danh mục món ngon không nên bỏ qua trong đời. Cứ một miếng cá / ếch gắp cùng trái cà, vẻ ngoài bình dị nhưng vị ngon tinh tế.
Gỏi cà đắng cũng vậy. Gỏi cà đắng cá khô / cá cơm có vị trí độc đáo trong hàng chục thứ gỏi. Cứ để cá cơm / cá khô ở đó, chờ cà đắng về mới thành gỏi ngon. Những trái cà đắng được xắt mỏng, ngâm nhanh trong nước muối để bớt đắng, vớt ra trộn kèm với rau thơm nước mắm tỏi ớt. Lúc này cá khô / cá cơm chỉ có nhiệm vụ bước vào để hòa trộn cùng cà đắng, góp phần làm nên món gỏi hạng nhất.
Hiện nay cà đắng được người miền cao mang từ bờ hoang về trồng trong vườn nhà. Vì thế, cây sai trái hơn, trái lớn hơn, vị bớt đắng hơn. Cà đắng cũng đã thành thương phẩm. Nhiều món ăn dùng cà đắng dần quen thuộc với nhiều người như cà đắng hầm chân giò, cà đắng nướng dằm ớt xanh, canh cà đắng cá trích, cà đắng kho măng chua thịt ba chỉ, kho cá khô… Nghĩa là, không cần phải vào nhà hàng, quán ăn để tìm đặc sản cà đắng nữa.
Cách dùng cà đắng đã như một kiểu “thuần hóa” sản vật hoang dã trong ẩm thực đa dạng của người Việt. Người ta ít còn để ý nơi xuất phát của cà đắng. Nhưng cà đắng không hóa nhàm, mà vẫn lạ miệng, quan trọng nhất là vẫn cứ ngon như nó từng ngon từ xưa. Gắp trái cà đắng đưa lên trước mắt, có thể thấy màu xanh núi rừng, đưa miếng cà đắng vào miệng, có thể nhận ra hương vị của đồng bãi ngọt ngào.
Trí Minh
